Valideynlərin uşaqlarına göstərdikləri tərbiyə və davranış üslubları, uşaqların psixoloji və emosional inkişafına böyük ölçüdə təsir edir. Bu məqalədə, fərqli valideynlik üslublarının uşaqların psixologiyasına və onların gələcək davranışlarına olan təsirləri müzakirə ediləcəkdir. Valideynlik üslubları, uşaqların şəxsi inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır, çünki bu üslublar onların özünə inamını, sosial bacarıqlarını və emosional sağlamlığını formalaşdırır.

Valideynlik üslubları

  Diana Baumrind tərəfindən təklif olunan üç əsas valideynlik üslubu, uşaqların inkişafına təsirini göstərən ən məşhur nəzəriyyələrdən biridir. Bu üslublar aşağıdakı kimidir:

   1.         Avtoritar (dərhal mütləq) valideynlik üslubu. Bu üslubda valideynlər sərt qaydalara əməl edirlər və uşağa çox az sərbəstlik verirlər. Valideynlər bu üslubda uşaqlarına daim nəzarət edir və tərbiyə məqsədilə yüksək səviyyədə nəzarət və cəzalar tətbiq edirlər. Uşaqlar, bu üslubla böyüdükdə, daha çox qorxu və itaətkarlıq hissi yaşayırlar, lakin emosional və sosial problemlər də yarana bilər. Onlar daha az özünə inam hissi ilə qərar verməkdə çətinliklər yaşayırlar.

   2.         Demokratik (təsdiqləyici) valideynlik üslubu. Bu üslubda valideynlər uşaqlarına qaydalar qoyurlar, lakin onlar ilə açıq dialoq qururlar və uşaqların fikir və ehtiyaclarına hörmətlə yanaşırlar. Bu üslubda uşaqlar müəyyən dərəcədə azadlıq və şəxsiyyətlərinin inkişafı üçün imkanlar əldə edirlər. Demokratik tərbiyə üsulu uşaqlarda yüksək özünə inam, sosial bacarıqlar və müsbət emosional inkişaf yaradır. Uşaqlar bu üslubla daha az davranış problemləri və daha çox cəmiyyətdə uyğunluq göstərirlər.

   3.         Laissez-faire (az sərt və az nəzarət edən) valideynlik üslubu. Bu üslubda valideynlər uşaqlarına çox az müdaxilə edir və sərhədləri çox zəif təyin edirlər. Uşaqlar sərbəst hərəkət edirlər və nizam-intizam tətbiq olunmur. Lakin, bu üslub uşaqlarda qaydalar və məsuliyyət anlayışının zəif olmasına səbəb ola bilər, bu da davranış problemlərinə və sosial uyğunluq çətinliklərinə gətirib çıxara bilər.

Valideyn-tərbiyə üslublarının uşaq psixologiyasına təsiri

Valideynlik üslublarının uşaqların psixoloji inkişafına və davranışlarına birbaşa təsiri vardır. Hər bir üslub fərqli nəticələrə səbəb olur:

   •         Avtoritar üslub: uşaqlar, sərt və nəzarətçi valideynlərdən, daha az sosial bacarıqlara və özünə inama sahib olurlar. Onlar çox vaxt öz hisslərini açıq şəkildə ifadə etməyə və qarşılıqlı əlaqələrdə müsbət emosional reaksiya göstərməyə çətinlik çəkirlər. Bu uşaqlar tez-tez özlərini tənqid edirlər və gələcəkdə narahatlıq, depressiya kimi emosional problemlərlə üzləşə bilərlər.

   •           Demokratik üslub: bu üslubda böyüyən uşaqlar, öz hisslərini başa düşməyi, onlara uyğun reaksiya verməyi və müsbət sosial əlaqələr qurmağı öyrənirlər. Onlar ümumiyyətlə daha az aqressiv və daha çox empatiya bacarığına sahib olurlar. Bu uşaqlar özlərinə daha çox inanır və həyatlarında müsbət nəticələrə nail olurlar.

   •           Laissez-faire üslub: bu üsulla böyüdülən uşaqlar daha az nizam və qaydalara malikdirlər. Onlar çox vaxt qaydaları qəbul etməkdə və ya qarşılıqlı münasibətlərdə özlərini ifadə etməyin yollarını tapmaqda çətinlik çəkirlər. Bunlar həm də davranış problemlərinin yaranmasına səbəb ola bilər.

Valideynlik üslubları uşaqların psixoloji inkişafına dərin təsir göstərir. Təcrübələr göstərir ki, demokratik tərbiyə üsulu uşaqların emosional, sosial və zehni inkişafını ən müsbət şəkildə dəstəkləyir. Valideynlərin uşaqlarına qarşı göstərdikləri münasibət və tətbiq etdikləri tərbiyə üsulları onların özünəinamını, empatiya bacarıqlarını və sosial uyğunluğunu formalaşdırır. Uşaqların qaydalara riayət etməsi, daha yaxşı sosial münasibətlər qurması və emosional inkişafı üçün valideynlər onlara xoş və açıq münasibət göstərməlidirlər.

Abbasova Zülfiyyə

Psixoloq, psixoterapevt, ailə danışmanı