Həddindən artıq aqressivlik, xüsusilə 6 yaşa qədər olan uşaqlarda tez-tez rast gəlinən bir davranış formasıdır. Bu yaş dövründə uşaqlar emosiyalarını tam ifadə etməyi öyrənmədikləri üçün bəzən qışqırmaq, vurmaq, əşyaları atmaq və ya özlərinə zərər vermək kimi aqressiv davranışlar göstərə bilərlər. Uşağın bu cür davranışları çox vaxt narahatlıq, anlaşılmamaq və ya istəklərini ifadə edə bilməməkdən qaynaqlanır. Valideynlərin bu vəziyyətlərdə göstərdikləri reaksiyalar uşağın həm davranışlarının formalaşmasında, həm də emosional tənzimlənməsində böyük rol oynayır.

1. Uşağın aqressiv davranışlarının səbəbini araşdırın:

Uşaqlar çox vaxt özlərini ifadə edə bilmədikləri üçün aqressiv davranışlarla reaksiyalar verirlər. Məsələn, uşaq acdır, yorğundur, diqqət istəyir və ya özünü təhlükəsiz hiss etmir. Uşağın davranışlarını diqqətlə izləyərək, aqressivliyin kökündəki səbəbi müəyyənləşdirmək vacibdir.

2. Sakit və güvən verici reaksiya göstərin:

Uşaq aqressiv davranışlar sərgilədikdə valideynlər sakit qalmağa çalışmalıdırlar. Sakit tonla danışmaq, göz təması qurmaq və “Səni başa düşürəm, amma bu cür davranmaq düzgün deyil” kimi ifadələr istifadə etmək uşağın özünü təhlükəsiz hiss etməsinə kömək edər.

3. Alternativ davranışları öyrədin:

 aqressiv davranışlar yerinə istifadə edə biləcəyi alternativ yolları öyrətmək vacibdir. Məsələn, əgər uşaq qəzəblənirsə, ona dərin nəfəs almağı, yastığa vurmağı və ya kağızı cırmağı öyrətmək olar.

4. Emosiyalarını ifadə etməsini dəstəkləyin:

Uşaqlar çox vaxt hisslərini sözlərlə ifadə edə bilmədikləri üçün aqressiv ola bilərlər. “Sən qəzəblisən?”, “Üzülmüsən?” kimi suallarla uşağın hisslərini tanımasına və ifadə etməsinə kömək etmək olar.

5. Müsbət davranışlarını tərifləyin:

Uşaq sakit qaldıqda və ya problemi sülh yolu ilə həll etdikdə onu tərifləmək çox əhəmiyyətlidir. “Sən çox gözəl davrandın!”, “Mən səninlə fəxr edirəm!” kimi ifadələr uşağın özünə inamını artıracaq və müsbət davranışları möhkəmləndirəcək.

6. Sərhədləri və qaydaları aydın bildirin:

Uşaqlar nəyi edə biləcəklərini və nəyi edə bilməyəcəklərini bilməlidirlər. “Vurmaq olmaz”, “Əşyaları atmaq düzgün deyil” kimi aydın və qısa cümlələrlə uşağa qaydaları başa salmaq lazımdır. Eyni zamanda, bu qaydaların pozulmasının nəticələri də uşağa izah edilməlidir.

7. Fiziki cəzalardan uzaq durun:

Uşağın aqressiv davranışlarına qarşı fiziki cəza vermək, əksinə, aqressiyanı daha da artırar. Əvəzində, “sakitləşmə vaxtı” (time-out) metodundan istifadə etmək olar. Məsələn, uşaq sakitləşənə qədər onu qısa müddətlik sakit bir məkana yönləndirmək faydalı ola bilər.

8. Modellik edin:

Uşaqlar valideynlərinin davranışlarını təqlid edirlər. Əgər valideynlər özləri də aqressiv reaksiyalar verirlərsə (məsələn, qışqırmaq, əşyaları atmaq), uşaq da eyni davranışları sərgiləyə bilər. Valideynlər öz emosiyalarını idarə etmə bacarıqlarını nümayiş etdirməli və uşaqlarına düzgün nümunə olmalıdırlar.

9. Uşağı aktiv fəaliyyətlərlə məşğul edin:

Fiziki fəaliyyətlər, xüsusilə enerjisini çıxarmaq məqsədilə uşaqlar üçün çox faydalıdır. Uşağı açıq havada oynamağa, idmanla məşğul olmağa və ya yaradıcı fəaliyyətlərə (rəsm çəkmək, oyun oynamaq) yönləndirmək aqressiyanı azaltmağa kömək edə bilər.

Həddindən artıq aqressivlik uşaqlıq dövründə keçici ola bilər və valideynlərin doğru yanaşması sayəsində idarə edilə bilər. Səbirli olmaq, uşağa anlayış göstərmək və düzgün davranışları modelləşdirmək ən vacib addımlardandır. Uşağın davranışlarının zamanla dəyişmədiyini və ya daha da ağırlaşdığını müşahidə etdikdə isə mütəxəssis dəstəyi almaq faydalı ola bilər.

Abbasova Zülfiyyə

Psixoloq, psixoterapevt, ailə danışmanı